Niezwykły obraz miast śląskich XVIII wieku

Na podstawie jedynego istniejącego egzemplarza atlasu "Krieges Carte von Schlesien” powstałego na zamówienie króla Fryderyka II, profesor Monika Adamska z Politechniki Opolskiej odtwarza obraz miast śląskich w XVIII wieku.

• Atlas został opracowany przez Christiana Friedricha von Wrede na zlecenie króla Prus Fryderyka II, który w XVIII wieku zdobył tereny Śląska.
• Dzieło, opracowane w latach 1747-1753, składa się z pięciu tomów zawierających łącznie ponad dwieście arkuszy, w tym 195 map.
• Jedyny egzemplarz atlasu jest przechowywany w Bibliotece Państwowej w Berlinie.

- Atlas "Krieges Carte von Schlesien" to szczegółowe, wykonane z rozmachem, zgodnie z zasadami kartografii pomiarowej, piękne graficznie opracowanie. Na kartach tytułowych, kluczowych w realizacji projektu, przedstawiono łącznie plany aż 67 miast ówczesnego Śląska w skali 1:14000. Dla niektórych miast regionu jest to pierwszy plan w ich historii. W przypadku Opolszczyzny, przedstawionych zostało w sumie 17 miast, w tym twierdze w Brzegu, Koźlu i Nysie oraz umocnione miasta: Głubczyce i Namysłów, ponadto m.in: Głogówek, Krapkowice, Opole, Paczków, Prudnik - opowiada prof. Monika Adamska.

Na mapach są opisane nie tylko twierdze i umocnienia, ale i sieć rzeczna, mokradła, tereny rolne, lasy oraz winnice uprawiane w rejonie Zielonej Góry i Krosna Odrzańskiego. Są oczywiście ważne z punktu widzenia wojskowego mosty (z rozróżnieniem na drewniane i murowane), stacje pocztowe i obiekty przemysłowe: młyny, wiatraki, cegielnie. Nie zabrakło informacji o kościołach (z zaznaczeniem wyznania), klasztorach, kaplicach, zamkach i siedzibach szlacheckich, a nawet szubienicach (także z podziałem na murowane i drewniane), obrazach słynących łaską oraz fontannach w poszczególnych miastach.

- Plany miast precyzyjnie odzwierciedlają charakter rozplanowania, układ kwartałów zabudowy i lokalizację placów. Odwzorowują również obwarowania miast, najczęściej średniowieczne, ale również skomplikowane układy gwiaździstych fortyfikacji twierdz Śląska: Brzegu, Głogowa, Kłodzka, Koźla i Nysy. Wokół twierdzy nie mogły istnieć żadne przedmieścia, teren poza miastem był pozbawiony zabudowy, życie w obszarze twierdzy niosło wiele ograniczeń. Cały atlas jest opisany w języku niemieckim, jedynie brody dla pojazdów i pieszych w języku francuskim. W samym Opolu i okolicach wskazano trzy miejsca dogodne do przekroczenia Odry - wylicza prof. Monika Adamska.

Żeby uzyskać dostęp do map, pani profesor musiała przekonać Fundację Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego w Berlinie, że jej pomysł badawczy zasługuje na wsparcie. Z drugiej strony, dane znajdujące się na kartach atlasu, ze względu na obowiązującą przez lata (do Traktatu wersalskiego w 1919 r.)tajemnicę wojskową związaną z wydawnictwem, nadal są słabo rozeznane naukowo i mogą być atrakcyjnym źródłem badań zarówno pod względem architektury, geografii i historii terenów opisanych w tym dziele.

Ze względu na fakt, że atlas zawiera szczegółowe dane opisane w konkretnym okresie czasu, możliwe będzie na tej podstawie określenie zmian na Śląsku po jego włączeniu do Prus. Dotyczy to m.in. miejscowości i obiektów gospodarczych zakładanych masowo na Śląsku przez kolejne władze pruskie. Jak zaznacza profesor Adamska, po analizie porównawczej znajdujących się w Berlinie innych opracowań kartograficznych Śląska z różnych epok, atlas stworzony przez kartografów pracujących pod przewodnictwem von Wrede można określić mianem wyjątkowego źródła mającego olbrzymi potencjał do kolejnych badań naukowych na bazie historycznej kartografii. 

Podobał się artykuł? Podziel się!